Met haar mozaïek van tuinen en paviljoenen vormt het Hospital de la Santa Creu i Sant Pau in Barcelona een juweel van de Catalaanse modernistische architectuur. Dit ziekenhuis werd ontworpen door de architect Lluís Domènech i Montaner, die ondermeer ook het
Palau de la Música op zijn naam heeft staan.
Het ziekenhuis ontstond in 1401 door de fusie van zes ziekenhuizen die in een erge crisis verkeerden omwille van de pestepidemie van 1348 en de nasleep ervan. De oorspronkelijke naam was Hospital de la Santa Creu. Het was gevestigd in de wijk El Raval in Barcelona in een pand waar zich nu de Bibliotheek van Catalonië bevindt.
Vanaf het begin van de negentiende eeuw kwamen er klachten omwille van de hoge leeftijd van het gebouw en de onmogelijkheid tot uitbreiding ervan om tegemoet te komen aan de toenemende urbanisatie en bevolkingsgroei van de stad. In het begin van de twintigste eeuw werd er dan een nieuw gebouw opgetrokken in de wijk
Eixample, dankzij de donaties van de bankier Pau Gil i Serra.
Met de bouw werd begonnen in 1902 en de eerste fase duurde tot 1913. In die periode werden 13 gebouwen gerealiseerd. Van 1920 tot 1930 werd de tweede fase van de bouw voltrokken door de zoon van de architect, namelijk Pere Domènech i Roura. In deze fase bouwde men nog 6 paviljoenen. Als dank aan de sponsor van het project werd de naam Pau toegevoegd aan de benaming van het ziekenhuis zodat het sindsdien officieel Hospital de la Santa Creu i Sant Pau heet, hoewel het in de volksmond Hospital de Sant Pau wordt genoemd.
Het originele ontwerp telde een oppervlakte van 145.470 m2, bestaande uit een hoofdgebouw bestemd voor de administratie en aparte paviljoenen. Domènech i Montaner voorzag 48 paviljoenen verdeeld rond twee hoofdassen van 50 meter breed. Deze assen bevonden zich op de diagonalen van het vierkantige terrein en vormden een kruis dat het symbool was van het ziekenhuis en verwees naar het oorspronkelijke gebouw. De plannen werden uiteindelijk slecht gedeeltelijk uitgevoerd.
Alle paviljoenen waren verbonden door middel van ondergrondse galerijen, zodat patiënten er vervoerd konden worden zonder dat ze buiten hoefden te komen. De technische installaties bevonden zich in de open lucht om hun onderhoud te vergemakkelijken. Op het plan werden ook tuinen en kleine wegen voorzien.
De architect Domènech kreeg de hulp van meerdere kunstenaars voor het project, waaronder Pablo Gargallo en Eusebi Arnau, die verschillende beeldhouwwerken realiseerden, Francesc Labarte, die de schilderijen en mozaïeken uitvoerde en Josep Perpinyà, die zich bezighield met het smeedijzer.
Het hoofdgebouw kom je binnen via een brede trap. De hoofdingang is gericht op de Sagrada Família en ligt zodanig dat men de zeewind kon gebruiken om het gebouw te verluchten. Men denkt ook dat de architect de hoofdingang schuins op de geruite structuur van de wijk Eixample heeft geplaatst omdat hij die rechtlijnige vormen niet kon appreciëren. Dit hoofdgebouw is, zoals de meeste gebouwen van het complex, opgetrokken uit rode baksteen. Domènech i Montaner gebruikte diverse architectonische stijlen. In het hoofdgebouw zien we bijvoorbeeld gotische, neogotische, mozarabische en Germaanse elementen.
Binnen het hoofdgebouw bevindt zich een structuur van bogen en kolommen die een tuin van medicinale planten voorstelt, verwijzend naar de medische tuinen van de oude ziekenhuizen die hun eigen medicijnen kweekten. In de oorspronkelijke plannen van het Hospital de Sant Pau was ook een medische tuin voorzien maar die werd nooit aangelegd.
Een andere opvallende eigenschap van het ziekenhuis is de bedoeling om vrouwelijke en mannelijke patiënten strikt te scheiden. Aan de rechterkant bevonden zich de paviljoenen bedoeld voor mannen, die namen van heiligen kregen. Aan de linkerkant stonden de paviljoenen voor vrouwen, met namen van vrouwelijke heiligen en maagden. Aan de hoofdingang was in de rechtervleugel een toegangsdeur voor de mannenafdeling en in de linkervleugel een deur voor de vrouwenafdeling.
Eveneens opvallend in de visie van de architect voor harmonie en symmetrie is het feit dat de paviljoenen dicht bij de hoofdingang kleiner zijn dan diegene er verder van verwijderd. Paviljoenen die zich op een zelfde afstand van de hoofdingang bevinden zijn identiek, behalve dat ze opgedragen zijn aan een mannelijke heilige of een vrouwelijke.
Na verloop van enkele decennia deed zich opnieuw de noodzaak voor om het ziekenhuis uit te breiden, zowel door het gestegen aantal patiënten als de technologische vooruitgang. Ook het feit dat het Hospital de Sant Pau een universitair ziekenhuis werd, zorgde ervoor dat er meer ruimte moest komen voor educatieve taken. Rond de helft van de vorige eeuw werden er enkele nieuwe gebouwen bij het complex geïntegreerd, waaronder bijvoorbeeld het Urologisch Instituut, een privé ziekenhuis volledig toegespitst op deze specialiteit.
In 1997 werd het Hospital de Sant Pau door de Unesco uitgeroepen tot Werelderfgoed, ondanks het feit dat de originele plannen van Domènech i Montaner nooit volledig werden uitgevoerd.
In 2003 werd begonnen met de aanleg van een nieuw groot gebouw in het noorden van het terrein. De bedoeling was dat alle diensten zouden verhuizen van de modernistische gebouwen naar dat nieuwe complex. In juli 2009 werd het nieuwe ziekenhuis ingehuldigd. Op het dak van blok E van dit nieuwe complex bevindt zich een landingspiste voor een medische helicopter die in gebruik werd genomen in juli 2010.
Het Hospital de Sant Pau is dagelijks te bezoeken en er worden ook verschillende keren per dag geleide bezoeken georganiseerd in het Catalaans, Spaans, Engels en Frans. Neem voor het uurrooster hiervan even een kijkje op de
website van Sant Pau.